Yabancı okullara dair çeşitli çalışmalar yapılmış olmasına rağmen, bu okulların denetimlerine dair literatürde görünen boşluğu, Protestan okullarını da ele alarak Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi belgeleri temelinde değerlendirmek, araştırmanın ana eksenini oluşturmaktadır. Çalışmamızda yayımladığımız Mekatib-i Gayr-i Müslime ve Ecnebiye Müfettişliği Nizamnamesi’nde bu okulların teftişi, öğretmenleri, öğrencileri ve kitapları ayrıntılı bir şekilde kaleme alınmıştır. Osmanlı Devleti, Müslüman okullarını yabancı okullara karşı üstün hale getirmeye çalışmakta, padişah, İstanbul ve Osmanlı bürokratları yabancı okulların ve Protestan okullarının denetimi konusunda fikir birliği içerisinde gözükmektedir. Bu okulların ruhsata bağlanıp, teftiş altında bulundurulmaları, devletin yabancı okullara ilişkin eğitim politikasında temel bir gayret olarak ortaya çıkmaktadır. Ancak padişah iradesine rağmen yabancı okulların ruhsatsız olarak açılması ve Müslüman çocukların, yine padişah iradesiyle yasaklanmasına rağmen, bu okullara devam etmeleri, Osmanlı Devleti’nin eğitim politikaları açısından ilginç bir duruma projeksiyon tutmaktadır. Osmanlı memurları teftiş konusunda sefaret ve konsolosluk engeliyle karşılaşmakta, “Düvel-i Muazzama”nın nüfuz alan hinterlandının merkezinde birer eğitim istasyonu olan bu okulların kadroları ise vatandaşı oldukları ülkelerin koruma şemsiyesi altında rahatça hareket edebilmektedir.

Although various studies have been made relevant to the foreigners’ schools, evaluating the lack of the inspection of these schools by dealing with the Protestant schools and on the basis of the Presidency Ottoman Archive documents forms are the main aim of this study. In the Regulations of the Inspectorship of the Schools of Non-Muslim and Foreigners brought out in this study, teachers, pupils, course books and the inspection of these schools have been written down in detail. The Ottoman Empire tried to make the Muslims’ schools superior to the foreigners’ schools. The Sultan, Government of İstanbul and the Ottoman bureaucrats seemed that they all had the same consensus about the inspection of the Protestants’ and foreigners’ schools. Making these schools get the licence and be under inspection occur as a basic effort of the government’s educational policy about foreigners’ schools. However, opening up the foreigners’ schools without any licence and the case that Muslim children attend those schools despite the Sultan’s prohibition point to an interesting fact in terms of educational policies of the Ottoman Empire. While Ottoman officers were encountering embassy and consular obstacles about the inspection, the staff of those foreigners’ schools were working in an untroubled way under the protection of the country they were the citizens of. Those foreigners’ schools can be referred to as education stations in the central area of influence of the great states.