ISSN :2146-4219

TÜRKMEN TÜRKÇESİNDE FİİLLERİN ŞAHIS EKLERİYLE KULLANIM DURUMU

Author:

Number of pages:
285-314
Language:
Year-Number:
2018-18

Türkiye Türkçesi gramerlerinde şahıs ekleri, genelde fiil çekim ekleri içinde fiil çekiminde şahıs bildiren ek olarak değerlendirilmektedir. Son dönemde yapılan ek tasniflerinde ise şahıs ekleri genişletme ekleri içinde fiili genişleten ekler veya işletme ekleri içinde ögeleri belirleyici ekler başlıkları altında işlevleri göz önüne alınarak sınıflandırılmışlardır. Türkmenistan’da hazırlanan gramer çalışmalarında da şahıs ekleri; iyelik, hâl ve çokluk ekleri ile birlikte sözcüğün anlamını değiştirmeyen, yalnızca onların cümle içerisindeki söz dizimsel ilişkilerini düzenleyen ekler tanımıyla söz üytgedici affiksler -yani bizim gramerlerimizdeki çekim ekleri- başlığı altında verilmektedir. Kip ekleri ise -Türkiye Türkçesinden farklı olarak- şahıs ekleriyle birlikte çekim ekleri arasında değil, şekil yasaycı affiksler “şekil yapan ekler” başlığı altında küçültme, sıfat derecesi yapan, sıra sayısı yapan ekler, olumsuzluk eki, sıfat-fiil ve zarf-fiil ekleri ile birlikte sınıflandırılmaktadır. Bu sınıflandırmaya bakarak Türkmen gramercilerin şahıs eklerini sözcüğün anlamını değiştirmeyen asıl çekim eki olarak; kip eklerini ise eklendiği sözcüğün anlamına artı bir anlam katan ekler olarak değerlendirdiklerini söylemek mümkündür. Türkiye Türkçesinde fiil çekiminin gerçekleşmesi -Batı dillerinin aksine- şahıs çekimiyle tamamlanır. Türk dilinin genelinde herhangi bir şahıs zamiri ya da özne kullanmaksızın işin ya da oluşun kaçıncı şahıs tarafından gerçekleştirildiği kip ekinden sonra getirilen -3. şahıs çekimi için sıfır biçimbirim olsa bile- şahıs ekinden anlaşılabilmektedir. Türkmen Türkçesinde bazı kip çekimlerinde ve fiilimsi kullanımlarında şahıs ekleri ile ilgili genel kuralların dışında kalındığı görülmektedir. Gelecek zaman, gereklilik ve istek kipi çekimlerinde kip eklerinin üzerine şahıs eki getirilmediği, şahıs bildirme işinin cümledeki zamire yüklendiği ya da işi yapan şahsın metnin bağlamından anlaşılması gerektiği tespit edilmiştir. Yine Türkiye Türkçesinde genel olarak şahıs bildiren yapıları kabul etmeyen zarf-fiill eklerininbir kısmının Türkmen Türkçesinde şahsa göre çekimlendiği; Türkiye Türkçesinde sıfat-fiil yapıları üzerine getirilen şahıs bildiren eklerin Türkmen Türkçesinde sıfat-fiil üzerinde değil de isim üzerinde gösterildiği belirlenmiştir. Bu çalışmada Türkmen Türkçesinde fiil çekimlerinde kullanılan şahıs eklerinin yanı sıra şahıs eksiz fiil çekimi ve fiilimsilerdeki şahıs çekimi konusu ele alınacaktır.

Keywords


In Turkey Turkish grammar, personel suffixes generaly are evaluated as possesive suffixes notifier in conjugation. In the recent studies of conjugation classification the personel suffixes are classified under the titles of suffices extending verbs or operating suffixes as determinants. In grammer studies in Turkmenistan the personel suffixes are handled with function, dative and plural suffixes which do not change the meaning but only regulate their syntactic relation suffixes in other words they are classified under the title of inflection suffixes (söz üytgedici affiksler). Mode suffixes –different from Turkey Turkish- with inflection suffixes are not among personel suffixes, instead they are classified under the title of (şekil yasaycı affiksler) attachments as reduction, adjective, raw, negativity, adjective-verb and adverb-verb suffixes. Looking to this classification it could be claimed that the Turkmen grammerians evaluate the personel suffixes as main inflection suffixe which do not change the meaning of the word. Beside use the mode suffixes as ones change the meaning of the word. In Turkey Turkish -contrary to Western languages- the realization of verb conjugation is completed with personel inflection. In the general Turkish language without using personel pronoun or subject the event or the carried out of the event could be understood by the third personel inflation suffix used after the mode suffix. It could be seen that in Turkmen Turkish in some mode inflection and gerundial usage the personel suffixes related general rules are neglected. In inflection of future tense, requirement and request mode personel suffixe is not added and it is realised that the reporting of pronoun or the subject of the event is understood from the context of text. Again in Turkey Turkish generaly some of adverb-verb suffixes which do not accept the person indicatives are conjugated according to person in Turkmen Turkish. Person indicative suffixes added to adjective-verb structure in Turkey Turkish is differtrent from Turkmen Turkish, here such suffixes are added to noun. In this study the personel suffixes used in verb inflection and personel unsuffixed verb inflection and gerundial personel inflections subjects in Turkmen Turkish will be handled.

Keywords

Article Statistics

Number of reads 4,430
Number of downloads 6,011

Share

Diyalektolog - Uluslararası Sosyal Bilimler Dergisi
E-Mail Subscription

By subscribing to E-Newsletter, you can get the latest news to your e-mail.